Các loại hợp đồng tương lai tại Việt Nam: Phân loại và đặc điểm

Các loại hợp đồng tương lai tại Việt Nam, đặc điểm và ưu nhược điểm để đưa ra quyết định đầu tư hiệu quả và an toàn.

1. Hợp đồng tương lai là gì? Khái niệm và vai trò trên thị trường tài chính

Hợp đồng tương lai là gì? Là một dạng cam kết pháp lý được ký kết giữa hai bên nhằm thực hiện giao dịch mua hoặc bán một tài sản cụ thể trong tương lai. Một tài sản rõ ràng được giao dịch trong tương lai vào thời gian đã hẹn và giá cả đã được chốt trước. Khi tham gia vào hợp đồng này, người mua có nghĩa vụ mua và người bán có nghĩa vụ bán tài sản cơ sở theo đúng các điều khoản đã thỏa thuận.

Về bản chất, hợp đồng tương lai là một công cụ tài chính phái sinh, được xây dựng dựa trên giá trị của một tài sản cơ sở. Tài sản cơ sở này có thể là chỉ số chứng khoán, trái phiếu, hàng hóa, hoặc nhiều loại tài sản khác.

Để hiểu rõ hơn, hãy xem xét một ví dụ đơn giản: Nhà đầu tư A mua một hợp đồng tương lai VN30 với giá 1,000 điểm, đáo hạn vào cuối tháng. Nếu đến ngày đáo hạn, chỉ số VN30 đạt 1,050 điểm, nhà đầu tư A sẽ thu lợi nhuận từ chênh lệch 50 điểm. Ngược lại, nếu chỉ số giảm xuống 950 điểm, nhà đầu tư sẽ phải chịu khoản lỗ tương ứng.

2. Có mấy loại hợp đồng tương lai? Phân loại chi tiết

2.1. Phân loại theo đối tượng tài sản cơ sở

Tài sản cơ sở (underlying asset) là yếu tố nền tảng định giá cho hợp đồng tương lai. Dựa trên tài sản cơ sở, có mấy loại hợp đồng tương lai có thể được phân loại như sau:

1. Hợp đồng tương lai chỉ số: Đây là loại phổ biến nhất tại Việt Nam, với tài sản cơ sở là các chỉ số chứng khoán như VN30 và HNX30.

• Hợp đồng tương lai VN30: Dựa trên chỉ số VN30, bao gồm 30 cổ phiếu có giá trị vốn hóa lớn và thanh khoản cao trên Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM (HOSE). Đây là loại hợp đồng tương lai được giao dịch nhiều nhất tại Việt Nam.

• Hợp đồng tương lai HNX30: Dựa trên chỉ số HNX30, đại diện cho 30 cổ phiếu hàng đầu trên Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX).

2. Hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ: Tài sản cơ sở là trái phiếu chính phủ với kỳ hạn cụ thể. Loại hợp đồng này giúp các định chế tài chính quản lý rủi ro lãi suất và đa dạng hóa danh mục đầu tư.

Ví dụ: Một nhà đầu tư mua hợp đồng tương lai VN30 với giá 1,000 điểm. Mỗi điểm của chỉ số VN30 tương đương với 100,000 VND. Nếu chỉ số tăng lên 1,010 điểm, nhà đầu tư sẽ thu lợi nhuận 10 x 100,000 = 1,000,000 VND cho mỗi hợp đồng.

2.2. Phân loại dựa trên loại thị trường tham gia giao dịch

Theo thị trường giao dịch, các loại hợp đồng tương lai có thể được phân loại thành:

1. Hợp đồng tương lai niêm yết (Exchange-traded futures): Được giao dịch trên các sàn giao dịch chính thức như HOSE và HNX. Đây là loại phổ biến nhất và chiếm phần lớn giao dịch hợp đồng tương lai tại Việt Nam.

• Ưu điểm: Tính minh bạch cao, được giám sát chặt chẽ bởi cơ quan quản lý, có cơ chế bảo đảm thanh toán thông qua trung tâm bù trừ.

• Hạn chế: Các điều khoản chuẩn hóa có thể không đáp ứng đầy đủ nhu cầu của một số nhà đầu tư đặc biệt.

2. Hợp đồng tương lai OTC (Over-the-counter futures): Được giao dịch ngoài sàn, thông qua thỏa thuận trực tiếp giữa các bên tham gia.

• Ưu điểm: Linh hoạt trong việc thiết kế các điều khoản phù hợp với nhu cầu cụ thể.

• Hạn chế: Rủi ro đối tác cao hơn, thiếu tính minh bạch và thanh khoản thấp hơn.

Hiện nay, thị trường hợp đồng tương lai tại Việt Nam vẫn đang trong giai đoạn phát triển, với sự tăng trưởng mạnh mẽ về khối lượng và giá trị giao dịch, đặc biệt là đối với hợp đồng tương lai VN30. Sự phát triển này cho thấy nhà đầu tư Việt Nam ngày càng quan tâm và tiếp cận nhiều hơn với công cụ phái sinh.

2.3. Hợp đồng tương lai thịnh hành tại Việt Nam

Tại thị trường Việt Nam, các loại hợp đồng tương lai phổ biến hiện nay bao gồm:

1. Hợp đồng tương lai VN30: Đây là loại hợp đồng tương lai chiếm tỷ trọng giao dịch áp đảo trên thị trường. Các loại hợp đồng tương lai VN30 bao gồm bốn kỳ hạn: tháng hiện tại, tháng tiếp theo, và hai quý tiếp theo.
   
   

• Đặc điểm nổi bật: Thanh khoản cao, chi phí giao dịch thấp, đòn bẩy tài chính lớn.
  
  

• Vai trò: Là công cụ phòng ngừa rủi ro cho các nhà đầu tư nắm giữ cổ phiếu trong rổ VN30, đồng thời là kênh đầu tư hấp dẫn cho các nhà đầu cơ.

Biểu đồ lợi nhuận từ hợp đồng tương lai VN30

2. Hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ kỳ hạn 5 năm: Mặc dù thanh khoản thấp hơn so với hợp đồng tương lai VN30, nhưng đây là công cụ quan trọng cho các định chế tài chính và nhà đầu tư chuyên nghiệp trong việc quản lý rủi ro lãi suất.

• Đặc điểm nổi bật: Biến động giá ít hơn so với hợp đồng chỉ số, phù hợp với chiến lược đầu tư dài hạn.

• Vai trò: Cung cấp công cụ phòng ngừa rủi ro lãi suất cho các tổ chức tài chính và nhà đầu tư trái phiếu.

3. Hợp đồng tương lai HNX30: Mặc dù đã được phê duyệt nhưng hiện tại chưa được giao dịch nhiều trên thị trường.

Nhìn chung, hợp đồng tương lai VN30 là loại hợp đồng tương lai chiếm ưu thế áp đảo về khối lượng và giá trị giao dịch trong thị trường phái sinh Việt Nam, phản ánh sự quan tâm lớn của nhà đầu tư đối với chỉ số này.

3. Đặc điểm hợp đồng tương lai: Những yếu tố cần biết

Hiểu rõ đặc điểm hợp đồng tương lai là yếu tố quan trọng giúp nhà đầu tư ra quyết định đúng đắn. Dưới đây là những đặc điểm cơ bản nhất của hợp đồng tương lai:

1. Quy mô hợp đồng (Contract size): Đây là giá trị của một hợp đồng, được tính bằng cách nhân hệ số nhân với giá trị của tài sản cơ sở.

Ví dụ: Đối với hợp đồng tương lai VN30, quy mô hợp đồng = Chỉ số VN30 × 100,000 VND. Nếu chỉ số VN30 đang ở mức 1,000 điểm, giá trị một hợp đồng sẽ là 100 triệu đồng.
Quy mô hợp đồng ảnh hưởng trực tiếp đến số vốn cần có và mức độ rủi ro mà nhà đầu tư phải chịu.

2. Ký quỹ (Margin): Là số tiền nhà đầu tư phải đặt cọc để đảm bảo khả năng thanh toán. Đặc điểm hợp đồng tương lai này tạo ra đòn bẩy tài chính - một trong những yếu tố hấp dẫn nhất của sản phẩm này.

• Ký quỹ ban đầu: Khoản tiền nhà đầu tư phải nộp khi mở vị thế, thường chiếm 10-15% giá trị hợp đồng.

• Ký quỹ duy trì: Số dư tối thiểu phải có trong tài khoản để duy trì vị thế.

• Gọi ký quỹ (Margin call): Khi số dư tài khoản giảm xuống dưới mức ký quỹ duy trì, nhà đầu tư sẽ phải nộp thêm tiền hoặc đóng bớt vị thế.

3. Thời hạn hợp đồng: Các loại hợp đồng tương lai có các kỳ hạn khác nhau. Tại Việt Nam, hợp đồng tương lai VN30 có bốn kỳ hạn:

• Tháng hiện tại

• Tháng tiếp theo

• Quý gần nhất trong hai quý tiếp theo

4. Vào ngày đáo hạn (thường là ngày thứ Năm tuần thứ ba của tháng đáo hạn), hợp đồng sẽ được thanh toán và các vị thế sẽ được đóng.

5. Phương thức thanh toán: Tại Việt Nam, hầu hết các loại hợp đồng tương lai đều được thanh toán bằng tiền mặt, không có sự chuyển giao tài sản cơ sở. Giá thanh toán cuối cùng dựa trên giá đóng cửa của tài sản cơ sở vào ngày đáo hạn.

6. Cách thức giao dịch và cách phòng ngừa rủi ro hiệu quả:

• Giới hạn biến động giá: Thường là ±7% so với giá tham chiếu đối với hợp đồng tương lai VN30.

• Cơ chế bù trừ: Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam (VSD) đóng vai trò trung gian, đảm bảo các nghĩa vụ thanh toán giữa các bên.

Ví dụ: Một nhà đầu tư muốn mua một hợp đồng tương lai VN30 khi chỉ số đang ở mức 1,000 điểm. Với hệ số nhân 100,000 VND, giá trị hợp đồng là 100 triệu đồng. Với tỷ lệ ký quỹ 13%, nhà đầu tư chỉ cần đặt cọc 13 triệu đồng để mở vị thế. Nếu chỉ số tăng lên 1,010 điểm, nhà đầu tư sẽ lãi 1 triệu đồng, tương đương lợi nhuận 7.7% trên số vốn bỏ ra.

4. Ưu nhược điểm của hợp đồng tương lai

4.1. Ưu điểm

Ưu nhược điểm của hợp đồng tương lai cần được cân nhắc kỹ lưỡng trước khi tham gia thị trường này. Về ưu điểm, hợp đồng tương lai mang lại nhiều lợi ích cho nhà đầu tư:

1. Đòn bẩy tài chính cao: Đây là một trong những ưu điểm của hợp đồng tương lai được nhà đầu tư đánh giá cao nhất. Với cơ chế ký quỹ, nhà đầu tư chỉ cần bỏ ra một phần nhỏ giá trị hợp đồng (khoảng 10-15%) nhưng vẫn kiểm soát được toàn bộ giá trị hợp đồng, tạo cơ hội sinh lời lớn từ số vốn hạn chế.

2. Tính thanh khoản cao: Thị trường hợp đồng tương lai tại Việt Nam, đặc biệt là hợp đồng tương lai VN30, có khối lượng giao dịch lớn, giúp nhà đầu tư dễ dàng mở và đóng vị thế bất cứ lúc nào trong phiên giao dịch mà không gặp khó khăn về giá.

3. Công cụ phòng ngừa rủi ro hiệu quả: Hợp đồng tương lai cho phép nhà đầu tư bảo vệ danh mục đầu tư trước những biến động bất lợi của thị trường. Ví dụ, một nhà đầu tư đang nắm giữ các cổ phiếu trong rổ VN30 có thể bán hợp đồng tương lai VN30 để bù đắp khoản lỗ tiềm tàng nếu thị trường giảm điểm.

4. Tính chuẩn hóa và minh bạch: Các loại hợp đồng tương lai được niêm yết trên sàn giao dịch có các điều khoản chuẩn hóa, giá cả được công bố công khai và minh bạch, giúp nhà đầu tư dễ dàng đánh giá và so sánh.

5. Chi phí giao dịch thấp: So với việc mua bán cổ phiếu trực tiếp, giao dịch hợp đồng tương lai thường có chi phí thấp hơn, đặc biệt khi xét đến quy mô giao dịch lớn.

4.2. Nhược điểm

Bên cạnh những ưu điểm, ưu nhược điểm của hợp đồng tương lai cũng cần được nhìn nhận đầy đủ từ góc độ rủi ro:

1. Rủi ro biến động giá cao: Chính đòn bẩy tài chính cao tạo ra ưu điểm của hợp đồng tương lai cũng là con dao hai lưỡi, có thể dẫn đến thua lỗ lớn và nhanh chóng. Một biến động nhỏ của thị trường có thể được khuếch đại thành khoản lỗ đáng kể.

2. Yêu cầu ký quỹ và gọi ký quỹ: Nhà đầu tư phải duy trì đủ số dư ký quỹ trong tài khoản. Khi thị trường biến động bất lợi, họ có thể phải đối mặt với việc bị gọi ký quỹ (margin call), buộc phải nộp thêm tiền hoặc đóng vị thế, có thể dẫn đến việc chốt lỗ không mong muốn.

3. Không phù hợp với nhà đầu tư thiếu kinh nghiệm: Do tính phức tạp và rủi ro cao, hợp đồng tương lai không phù hợp với nhà đầu tư thiếu kiến thức, kinh nghiệm hoặc có vốn nhỏ.

4. Áp lực tâm lý lớn: Biến động nhanh và mạnh của thị trường hợp đồng tương lai tạo áp lực tâm lý lớn cho nhà đầu tư, có thể dẫn đến quyết định sai lầm dưới áp lực.

5. Rủi ro hệ thống: Trong một số trường hợp, sự cố hệ thống giao dịch hay thanh toán có thể ảnh hưởng đến khả năng mở hoặc đóng vị thế kịp thời của nhà đầu tư.

Ví dụ về rủi ro: Một nhà đầu tư mua hợp đồng tương lai VN30 khi chỉ số ở mức 1,000 điểm, với ký quỹ 13 triệu đồng. Nếu chỉ số giảm xuống 870 điểm (giảm 13%), nhà đầu tư sẽ lỗ 13 triệu đồng, tương đương 100% số vốn ký quỹ ban đầu.

Các loại hợp đồng tương lai VN30: Đặc điểm và cách giao dịch

Các loại hợp đồng tương lai VN30 là sản phẩm phái sinh phổ biến nhất trên thị trường Việt Nam. Cụ thể, các loại hợp đồng tương lai VN30 được phân loại theo kỳ hạn đáo hạn bao gồm:

1. VN30F1M: Hợp đồng đáo hạn vào tháng hiện tại

2. VN30F2M: Hợp đồng đáo hạn vào tháng tiếp theo

3. VN30F1Q: Hợp đồng đáo hạn vào quý gần nhất

4. VN30F2Q: Hợp đồng đáo hạn vào quý tiếp theo sau quý gần nhất

Đặc điểm của các loại hợp đồng tương lai VN30:

• Quy mô hợp đồng: Giá trị của một điểm chỉ số VN30 là 100,000 VND. Ví dụ, nếu chỉ số VN30 đang ở mức 1,000 điểm, giá trị hợp đồng sẽ là 100 triệu đồng.

• Mức ký quỹ: Tỷ lệ ký quỹ ban đầu thường dao động từ 10-15% giá trị hợp đồng, tùy thuộc vào quy định của công ty chứng khoán. Mức ký quỹ duy trì thường thấp hơn, khoảng 80% của mức ký quỹ ban đầu.

• Biên độ dao động giá: ±7% so với giá tham chiếu.

• Thời gian giao dịch: Từ 9:00 đến 14:45 các ngày giao dịch.

• Ngày đáo hạn: Thứ Năm tuần thứ ba của tháng đáo hạn.

• Phương thức thanh toán: Thanh toán bằng tiền, không có sự chuyển giao tài sản cơ sở.

Hướng dẫn từng bước giao dịch hợp đồng tương lai VN30:

1. Mở tài khoản phái sinh: Nhà đầu tư cần mở tài khoản phái sinh tại một công ty chứng khoán được cấp phép kinh doanh sản phẩm phái sinh.

2. Nộp tiền ký quỹ: Nộp khoản ký quỹ ban đầu theo quy định của công ty chứng khoán.

3. Đặt lệnh giao dịch: Có thể đặt các loại lệnh như lệnh giới hạn (LO), lệnh thị trường (MP), lệnh dừng (STP), và lệnh dừng giới hạn (STPL).

4. Theo dõi vị thế: Thường xuyên theo dõi biến động giá và tình trạng ký quỹ để đảm bảo tài khoản luôn duy trì đủ số dư ký quỹ

5. Đóng vị thế: Nhà đầu tư có thể tất toán vị thế trong suốt phiên giao dịch thông qua giao dịch đối ứng hoặc chờ đến ngày đáo hạn để hệ thống tự động thực hiện thanh toán.

Lưu ý quan trọng khi giao dịch các loại hợp đồng tương lai VN30:

• Thanh khoản: VN30F1M (kỳ hạn tháng hiện tại) thường có thanh khoản cao nhất, phù hợp với hầu hết nhà đầu tư.

• Chênh lệch giá (Basis): Luôn có sự chênh lệch giữa giá hợp đồng tương lai và giá chỉ số cơ sở (VN30 Index). Nhà đầu tư cần hiểu và tận dụng sự chênh lệch này.

• Quản trị rủi ro: Cần có chiến lược quản trị rủi ro rõ ràng, bao gồm việc đặt mức cắt lỗ và chốt lời hợp lý.

• Chiến lược giao dịch: Có thể áp dụng nhiều chiến lược khác nhau như đầu tư theo xu hướng, giao dịch chênh lệch (basis trading), hay giao dịch chênh lệch giữa các kỳ hạn (calendar spread).
  
  

5. So sánh các loại hợp đồng tương lai phổ biến tại Việt Nam

So sánh hai loại hợp đồng tương lai phổ biến

Để giúp nhà đầu tư dễ dàng lựa chọn loại hợp đồng tương lai phù hợp, dưới đây là bảng so sánh giữa các loại hợp đồng tương lai phổ biến tại Việt Nam:

6. Câu hỏi thường gặp về các loại hợp đồng tương lai ở Việt Nam

Có mấy loại hợp đồng tương lai trên thị trường Việt Nam?

Hiện tại, có mấy loại hợp đồng tương lai được giao dịch tại Việt Nam chủ yếu gồm:

• Hợp đồng tương lai chỉ số VN30 (4 kỳ hạn)

• Loại hợp đồng tương lai được xây dựng dựa trên trái phiếu chính phủ có thời hạn 5 năm.

• Hợp đồng tương lai chỉ số HNX30 (đã được phê duyệt nhưng chưa phổ biến)

Điều kiện để giao dịch hợp đồng tương lai là gì?

Để giao dịch các loại hợp đồng tương lai ở Việt Nam, nhà đầu tư cần:

• Mở tài khoản phái sinh tại công ty chứng khoán được cấp phép

• Nộp đủ số tiền ký quỹ theo quy định

• Hoàn thành bài kiểm tra kiến thức về sản phẩm phái sinh (tại một số công ty chứng khoán)

• Có kiến thức cơ bản về hợp đồng tương lai và thị trường chứng khoán

Giao diện đặt lệnh hợp đồng tương lai trên nền tảng giao dịch

Các yếu tố rủi ro cần lưu ý khi giao dịch hợp đồng tương lai?

Những rủi ro chính khi đầu tư hợp đồng tương lai bao gồm:

• Rủi ro đòn bẩy: Có thể mất toàn bộ số vốn ký quỹ, thậm chí lỗ nhiều hơn số vốn ban đầu

• Rủi ro bị gọi ký quỹ (margin call) khi thị trường biến động mạnh

• Rủi ro thanh khoản: Khó đóng vị thế khi thị trường biến động mạnh

• Rủi ro kỹ thuật: Sự cố hệ thống giao dịch có thể ảnh hưởng đến việc thực hiện lệnh

Hợp đồng tương lai và hợp đồng quyền chọn khác nhau như thế nào? 

Hợp đồng tương lai và hợp đồng quyền chọn khác nhau ở những điểm chính sau:

• Nghĩa vụ: Hợp đồng tương lai bắt buộc thực hiện, còn quyền chọn là quyền (không phải nghĩa vụ) thực hiện giao dịch

• Chi phí ban đầu: Hợp đồng tương lai yêu cầu ký quỹ, còn quyền chọn yêu cầu trả phí quyền chọn

• Rủi ro: Rủi ro hợp đồng tương lai không giới hạn, còn quyền chọn mua có rủi ro tối đa bằng phí quyền chọn

• Hiện tại ở Việt Nam: Chỉ có các loại hợp đồng tương lai được giao dịch chính thức, chưa có quyền chọn

Chi phí giao dịch hợp đồng tương lai là bao nhiêu?

Chi phí giao dịch hợp đồng tương lai tại Việt Nam thường bao gồm:

• Phí giao dịch: 0.5-2 VND/điểm chỉ số tùy công ty chứng khoán

• Phí quản lý vị thế qua đêm: 1.5-3 VND/điểm chỉ số/ngày

• Thuế thu nhập cá nhân: 0.1% trên lợi nhuận thực tế

Chi phí có thể khác nhau tùy theo công ty chứng khoán và khối lượng giao dịch của nhà đầu tư.

Thị trường hợp đồng tương lai tại Việt Nam dù mới phát triển những năm gần đây nhưng đã chứng tỏ được vai trò quan trọng trong hệ sinh thái tài chính. Với những kiến thức nền tảng từ bài viết này, hy vọng bạn đã có cái nhìn toàn diện về các loại hợp đồng tương lai và có thể tự tin hơn trong hành trình đầu tư của mình.

Theo dõi sát sao tin tức thị trường là yếu tố then chốt giúp nhà đầu tư phản ứng kịp thời với biến động, tận dụng tối đa hiệu quả từ các công cụ phái sinh như hợp đồng tương lai.

Theo dõi ngay HVA để không bỏ lỡ những phân tích chuyên sâu và cơ hội đầu tư tiềm năng.